Przed amputacją

Wskazania do amputacji

Przyczyny amputacji można podzielić na bezwzględne i względne.

Te pierwsze obejmują głównie urazy, zmiażdżenia, infekcje kończyn oraz rozległe oparzenia lub odmrożenia III stopnia. Operacja jest wówczas najczęściej wynikiem nieszczęśliwego wypadku, której przeprowadzenie jest konieczne w celu ratowania życia pacjenta. Inne bezwzględne przyczyny amputacji to martwica tkanek wywołana chorobami naczyniowymi, takimi jak miażdżyca czy choroba Burgera bądź metabolicznymi, jak cukrzyca.

Częstą przyczyną amputacji jest zespół stopy cukrzycowej, występujący przede wszystkim u osób powyżej 65. roku życia. To powikłanie cukrzycy wywołane głównie niedokrwieniem oraz neuropatią. Niedokrwienie i niedostateczne utlenienie tkanek występuje, gdy we krwi utrzymuje się zbyt wysoki poziom glukozy. Neuropatia natomiast polega na uszkodzeniu czuciowych włókien nerwowych. W efekcie chory cierpi na zanik odczuwania bólu oraz temperatury.

Jest to bardzo niebezpieczne i może prowadzić do nieświadomych, groźnych urazów, takich jak skaleczenia, czy poparzenia. Schorzenie nierzadko prowadzi do martwicy stóp, a w konsekwencji – amputacji kończyny.

Wskazania względne natomiast to takie, których celem jest poprawa egzystencji chorego. Na przykład w przypadku niektórych wad wrodzonych, niegojących się ran powodujących rozległy ból, czy znacznych zniekształceń kończyny.

Warto zaznaczyć, że kwalifikację do leczenia operacyjnego podejmuje zespół chirurgiczny na podstawie objawów, badania fizykalnego oraz wyników badań laboratoryjnych i obrazowych. O tym, na jakim poziomie zostanie przeprowadzona amputacja decyduje przede wszystkim przyczyna, która kwalifikuje do operacji. Pod uwagę bierze się także sprawność i wiek pacjenta.

Poziomy amputacji kończyn górnych i dolnych

Poziom amputacji to miejsce, w którym część ciała zostanie odjęta podczas operacji.  Nierzadko konsultowany jest z technikiem ortopedą w celu ustalenia najbardziej optymalnego rozwiązania dla późniejszego zaprotezowania.

Wyróżnia się następujące poziomy amputacji kończyn dolnych: 

• amputacja stopy – istnieje dwanaście poziomów amputacji w obrębie stopy – od odjęcia palców, przez śródstopie, po amputację w obrębie stępu. Najczęstszymi przesłankami do operacji w tym przypadku są wskazania naczyniowe w przebiegu cukrzycy. Zaopatrzenie protetyczne to indywidualnie wykonana wkładka uzupełniająca stopę lub proteza silikonowa.

Zdarzają się także amputacje całej stopy wraz z częścią stawową i piszczelową oraz kostką przyśrodkową i boczną.

• amputacja podudzia – bazuje na przecięciu kości piszczelowej i strzałkowej. Najczęstszymi przyczynami amputacji na tym poziomie są Zespół Stopy Cukrzycowej oraz różnorodne urazy.

• wyłuszczenie w stawie kolanowym – polega na przecięciu stawu kolanowego i odjęciu podudzia. Wykonywane jest najczęściej na skutek powikłań pourazowych.

• amputacja uda  – polega na przecięciu kości udowej. Operacje na tym poziomie można podzielić na trzy grupy, w zależności od długości kikuta –  krótki kikut uda oznacza amputację kości udowej z zachowaniem mniej niż 35 procent jej długości, kikut uda średniej długości dotyczy amputacji z zachowaniem długości kości udowej na poziomie 35-60 procent,  długi kikut uda – amputacja przebiega z zachowaniem powyżej 60 procent długości kości udowej.

• wyłuszczenie w stawie biodrowym – to odjęcie kończyny na poziomie stawu biodrowego. Ten rodzaj amputacji stosowany jest bardzo rzadko, najczęściej ze wskazań onkologicznych i przy bardzo rozległych urazach.

• hemipelvektomia – to amputacja kończyny wraz z częścią miednicy do kości krzyżowej.  Polega na częściowej resekcji miednicy i talerza biodrowego zazwyczaj z powodu zmian nowotworowych.

Wyróżnia się następujące poziomy amputacji kończyn górnych: 

• W obrębie ramienia – wyłuszczenie w stawie łokciowym bądź barkowym (w tych przypadkach dochodzi do rozdzielenia kości, bez konieczności ich przecięcia) oraz amputację na poziomie ramienia.
• W obrębie przedramienia – wyłuszczenie w stawie promieniowo-nadgarstkowym oraz na poziomie przedramienia. Do wspomnianych powyżej rodzajów amputacji dochodzi najczęściej wskutek poważnych urazów lub choroby nowotworowej.
• W obrębie ręki. Te z kolei dzieli się na: amputacje fragmentu palców, jednego palca lub kciuka lub całej ręki. Wykonuje się je na ogół jako skutek odmrożeń bądź bardzo poważnych urazów, kiedy uratowanie kończyny przy pomocy tradycyjnych metod leczenia jest niemożliwe.

Przygotowanie pacjenta do zabiegu amputacji

Wykonanie operacji poprzedza seria specjalistycznych badań laboratoryjnych i obrazowych. Lekarz bada czynności układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, ocenia formę fizyczną pacjenta oraz analizuje stan zdrowej kończyny, która po amputacji będzie dodatkowo obciążona.  Ważny jest również stan psychiczny pacjenta i współpraca specjalistów z  wielu dziedzin: chirurga, ortopedy, fizjoterapeuty, psychologa oraz protetyka.

Warto również, aby jeszcze przed amputacją, pacjent poznał ćwiczenia, które będzie musiał wykonywać po operacji. Pozwoli to nie tylko na wzmocnienie mięśni, ale i zaoszczędzi czas po operacji.

Wsparcie psychologiczne przed (i po) amputacji

Amputacja stanowi bardzo silne przeżycie, które często tworzy specyficzną traumę. Związane jest to z bardzo silnymi emocjami wywołanymi świadomością, iż dotychczasowe życie zostanie diametralnie zmienione. Osoba po amputacji musi pogodzić się zupełnie nową rzeczywistością, zaakceptować ją i nauczyć się życia na nowo.

Utrata części swojego ciała to nie tylko problem związany ze sprawnością fizyczną, ale przede wszystkim bardzo duże prawdopodobieństwo pojawienia się kłopotów związanych z psychiką pacjenta. Osoby po zabiegu amputacji potrzebują wsparcia psychologicznego. Na każdym etapie procesu rozmowa jest najważniejsza. Musi być szczera, bez tabu i powinna prowadzić zawsze do jednego najbardziej istotnego wniosku – pomimo wszelkich nieszczęść i przeciwności pacjent ma zawsze na kogo liczyć.

Kontakt z psychologiem nie jest równoznaczny z terapią, jednak niezmiernie ważne jest to, by osoba po amputacji miała pełną świadomość, gdzie może zgłosić się po wsparcie. Niejednokrotnie może się zdarzyć, że spotkania ze specjalistą będą sprowadzały się do interwencji kryzysowych, jednak odpowiednie podejście i empatia pomogą pacjentowi z oswojeniem i akceptacją. Odpowiednio prowadzone rozmowy pozwolą przezwyciężyć lęk, uspokoić emocje i odzyskać poczucie własnej wartości. Pacjent z czasem musi być pewny, że pomimo straty ma szansę na życie, jak dotychczas, a amputacja była zabiegiem koniecznym, ratującym zdrowie. U osób po zabiegu amputacji często pojawia się złość, wściekłość, smutek, rozpacz. Zupełnie normalny jest też strach i niepokój. Psycholog ma za zadanie zapewnić, że są te reakcje zupełnie normalne i trzeba sobie na nie pozwolić. Specjalista pomoże uporządkować powstały chaos.

Wsparcie psychologiczne po amputacji kończyn pozwoli przetrwać najtrudniejszy czas. Taki rodzaj pomocy jest niezmiernie ważny przy powrocie do naszej codzienności. Dodatkowo kontakt z osobą postronną, do której ma się zaufanie, jest niewyobrażalnie istotny. Pacjenci po zabiegu często nie chcą być utrapieniem dla rodziny, nie komunikują swoich potrzeb, nie zdradzają myśli, obaw. Psycholog wysłucha i zapewni odpowiednie wsparcie.